Sprekers

Lezing: “GPT-NL: een eigen Nederlands taalmodel”
TNO, SURF en NFI ontwikkelen samen een Nederlands taalmodel: GPT-NL. Deze partijen willen zo, samen met partijen die GPT-NL gaan gebruiken, een belangrijke stap zetten richting betrouwbaar, transparant en eerlijk gebruik van (generatieve) AI in Nederland en Europa. Het versterken van Europese digitale soevereiniteit op het gebied van taaltechnologieën en het kunnen inzetten van een taalmodel dat in lijn is met Nederlandse waarden en richtlijnen voor bijvoorbeeld transparantie, dataprivacy en intellectueel eigendom, zijn belangrijke drijfveren om dit initiatief te starten. In deze presentatie nemen we u mee in de ambities en noodzaak van GPT-NL, de vorderingen in het project, en een blik op de toekomst.

Lezing: “Collection Wall: Inspiring connection and collaboration” **
TU Delft Library is undergoing a transformation, turning its iconic book wall into the Collection Wall, an interactive experience designed to enhance exploration, discovery, and serendipity. Drawing inspiration from advancements in AI, data visualisation, and interaction design, it aims to breathe life into physical and digital library collections, creating a dynamic space for knowledge sharing. By engaging librarians, students, professors, researchers, and the broader community in co-curation and prototyping, the project evolves in response to user feedback and emerging needs.
Fostering accessibility, the Collection Wall encourages collaboration and connection across disciplines and communities, linking library collections to trending topics in research, education, and social media. This iterative approach not only advances cultural and educational enrichment but also supports sustainable practices in increasing the visibility of the collections. In this presentation, we will explore how digital innovation, combined with a collaborative design process, cultivates meaningful engagement—inspiring new ways to visualize, activate, and connect knowledge, while contributing to lasting community impact.
________________
** Deze lezing zal gewoon in het Nederlands worden gegeven.

Lezing: “Een publieke digitale infrastructuur voor Europa en Nederland”
De groeipijnen van de digitalisering gaan gepaard met een intense strijd tussen twee mondiale platformecosystemen die informatie- en datastromen willen controleren. Een handvol Amerikaanse en Chinese Big Tech platforms veranderen markten en sociale praktijken en beinvloeden democratieën. Het Europese antwoord op deze dominante digitale infrastructuren is vooral regulering. Daarnaast moet de EU investeren in het bouwen van alternatieve online diensten, gestoeld op publieke waarden. Met opkomende technologieën zoals generatieve AI en tools zoals ChatGPT en Bard, wordt dit infrastructuurperspectief nog belangrijker. Deze lezing gaat in op de vraag hoe Europa en Nederland kunnen zorgen voor een gezonde digitale infrastructuur om de soevereiniteit van natiestaten en de weerbaarheid van burgers te vergroten.

Lezing: “Oorlog voor de Rechter: iedereen een beetje historicus”
Het project Oorlog voor de Rechter draait om de digitalisering en online presentatie van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Dat bestaat uit 3,8 strekkende kilometer aan kwetsbaar archiefmateriaal, en omvat de dossiers die zijn aangelegd door de verschillende instanties in het kader van onderzoek naar collaboratie met de Duitse bezetter. Het project gaat niet alleen over digitalisering van deze dossiers, maar ook over contextualisering op een wijze die voor het publiek handvatten biedt om de stukken beter te begrijpen.
In zijn lezing vertelt Edwin Klijn over wat er is gedaan om het CABR integraal doorzoekbaar te maken. Hij zal ingaan op hoe technieken als HTR, NER, classificatie, segmentatie en matching zijn ingezet om een complex, uitgebreid en zowel letterlijk als figuurlijk verraderlijk archief online te presenteren aan een breed publiek. Inzet is om nieuwe technologie zo te gebruiken dat iedereen een beetje historicus kan worden.

Lezing: “Trollrensics: het wapen tegen trollenlegers op het internet”
Hoe disinfo-netwerken (trollenlegers) op grote schaal desinformatie verspreiden
In de laatste 10 jaar is de hoeveelheid desinformatie exponentieel gestegen op social media platforms zoals X (Voorheen Twitter) maar ook Facebook en TikTok. Hoe werkt gecoordineerd inauthentiek gedrag en hoe schadelijk is deze desinformatie voor de democratie? De presentatie neemt je mee in de mechanismes van desinformatie en als specifieke case wordt uitgelegd hoe enorme Russische netwerken de Europese verkiezingen in 2024 beïnvloed hebben en momenteel nog een divers palet aan propaganda verspreiden.

Lezing: “Mensen, machines en de zoektocht naar het laatste relevante paper”
De exponentiële groei van wetenschappelijke literatuur maakt het steeds uitdagender om alle relevante studies te vinden voor systematische reviews en meta-analyses. Traditionele zoekstrategieën, hoe grondig ook, zijn tijdrovend en vereisen handmatige screening van duizenden studies. Maar wat als moderne AI-technieken de mens volledig uit dit proces zouden kunnen vervangen? In deze keynote verkennen we de samenwerking én spanningen tussen “old-school” methoden en “new-school” machine-ondersteunde technieken in de zoektocht naar het “laatste relevante paper”.
Aan de hand van een praktijkvoorbeeld, waarin we alle studies proberen te vinden die de trajecten van posttraumatische stress na rampen beschrijven, vergelijken we traditionele zoekmethoden zoals databasezoektochten, snowballing en full-text searches met innovatieve technieken zoals semantische vectorisatie, actieve leeralgoritmen en grote taalmodellen (LLMs) op databases als OpenAlex.
Deze keynote biedt een inspirerende blik op hoe juist de synergie tussen mens en machine niet alleen de volledigheid en efficiëntie van systematische reviews kan vergroten, maar ons ook helpt de beperkingen van traditionele zoeklogica te doorbreken. Ontdek welke positie de mens kan innemen in het grote geweld van de AI-revolutie.

Lezing: “Dat heb ik eerder gezien: zoeken aan de hand van visuele gelijkenis”
Beeld en Geluid stelt data beschikbaar voor verschillende doelgroepen, waaronder onderzoek en erfgoed. Onderzoekers komen met aanvullende wensen voor de zoekmogelijkheden in het archief. In het kader van Clariah is daarvoor de Media Suite (https://mediasuite.clariah.nl/) ontwikkeld, een platform waar onderzoekers met erfgoedmateriaal aan de slag kunnen. Daarin ontsluiten we data natuurlijk op basis van metadata: een gebruikelijke manier om de inhoud van het archief te indexeren, veelal aan de hand van thesauri en andere gestructureerde data.
Om nog beter te kunnen zoeken, voegen we de tekstuele inhoud van het materiaal toe. Bijvoorbeeld door ASR (Authomated Speech Recognition) toe te passen op video of audio, of OCR (Optical Character Recognition) voor geprint materiaal. Deze tekst kunnen we vervolgens indexeren, wat een enorme verrijking van de doorzoekbaarheid oplevert.
En we kunnen nog verder gaan. De audiovisuele media in het archief van Beeld en Geluid bevatten een rijkdom aan informatie: zowel in beeld (zoals gezichten, houdingen, scènes) als in geluid (zoals spraak, muziek en omgevingsgeluid). We ontwikkelden een tool om audiovisueel vergelijkbare media te vinden in het archief, in samenwerking met het Multimedia Analytics Lab van de UvA (https://multix.io/) en Sudox (https://www.sudox.nl/). Zo kun je op basis van een shot in een video, zoeken naar vergelijkbare shots. Op deze manier kunnen gebruikers het archief op een heel andere manier exploreren. Daarnaast maakt dit het onderzoek naar hergebruik van beelden eenvoudiger.

Lezing: “Erfgoed ontsluiten met AI: risico’s en kansen vanuit de praktijk”
AI biedt veel mogelijkheden voor het erfgoedveld. Tijdens deze lezing presenteren we hoe AI kan bijdragen aan het toegankelijk maken van ons culturele erfgoed, zonder de complexiteit en risico’s uit het oog te verliezen. AI-voorbeelden die zullen worden besproken zijn het doorzoekbaar maken van eeuwenoude handgeschreven documenten dankzij Handwritten Text Recognition (HTR) met het Transkribus-platform en open-source Loghi, een prototype archiefchatbot met OpenAI en versnelde metadatering van bronnen met een AI-pipeline met “humans in the loop”. Denk hierbij aan transcripties met HTR, informatie-extractie uit de transcripties met Large Language Models, en crowdsourcing door vrijwilligers om de kwaliteit en nauwkeurigheid van de metadata te waarborgen.
Deze AI-projecten doen we niet alleen, maar samen. Het Utrechts Archief zoekt op AI-gebied regelmatig de samenwerking op met erfgoed en technische partners. Bijvoorbeeld als initiatiefnemer van de sessie voor erfgoed-professionals “ChatGPT of nie” en de themadag “GPT-NL en het erfgoedveld”, die heeft geleid tot een samenwerking tussen GPT-NL en het archief.